Het klinkt als de titel van een popsong. Zoiets als Hotel California. ‘You can get in, but never leave…’
Maar Alexia* was onze eerste kennismaking met een robot. We sliepen onlangs een nacht in een hotel in Chigago, in de VS. Een leuk, wat alternatief hotel. Dat zie je al aan de inrichting. De rits is een tromp l’oeil.
hotelkamer chigagobreakfastroom acmehotel
Op tafel stond een cilindervormig zwart ‘ding’. In eerste instantie dacht ik dat het een speaker was of zo voor muziek uit een Iphone. Er stonden meer mij vaag bekend voorkomende digitale apparaten, waarvan het gebruik mij net ontgaat. Ik zie ze bij onze nazaten, die de laatste digitale ontwikkelingen op de voet volgen en steeds kleinere en handigere gadgets tevoorschijn toveren.
Alexia
Nu was deze zwarte toren niet zo erg klein, maar wel intrigerend. Vooral toen er vanuit het niets opeens een vrouwenstem klonk: ‘I do not understand the question’, of iets van dien aard. Ik schrok me een ongeluk, want behalve echtgenoot was er niemand anders in de kamer, en ik was me er ook niet van bewust iemand wat gevraagd te hebben. De zwarte toren bleek dus een robot, bij nader onderzoek, met de naam Alexia. Voor mij een volkomen nieuwigheid, maar blijkbaar al langer in gebruik aangezien prof. Ad de Bruijne een column eraan wijdde in het Nederlands Dagblad van zaterdag 14 juli. (waarschijnlijk achter betaalmuur) Meerdere mensen rapporteerden dat Alexia een eng lachje had laten klinken, onuitgenodigd. Hoe zit het met de invloed van het kwaad op robotmacht? Daarover ging zijn column.
Onze Alexia vertoonde meer onkunde en onnozelheid. Hoe we haar ook bevroegen over tot hoe laat we in het hotel konden ontbijten, ze deed alsof ze ons niet begreep. ‘ Sorry, I cannot answer that question. Ask public transportation for time tables’, en meer van dat soort vreemde antwoorden. We kregen er wel lol in. ‘Alexia, where is the lobby?’ ‘Alexia, What time is check-out?’
Maar Alexia was er niet van gediend. Ze begreep ons niet of wilde ons niet begrijpen.
De volgende morgen hebben we de handleiding nog eens bestudeerd. Er bleek toch een manier te zijn waarop we haar aan het praten konden krijgen. Net op tijd om haar te horen zeggen: Thank you for checking in at ACME hotel.
Als je vijf 5 weken in de VS bent is het onvermijdelijk. Ooit komt de discussie op de president uit. Eerlijk gezegd duurde het lang en was de teneur steeds duidelijk. Waarom zouden we eigenlijk nog serieus iets bespreken van deze potsierlijke, zelfingenomen dwaze man? Elke avond weer komt hij voorbij op het nieuws met zijn constante boodschap dat alles fake news is, behalve datgene wat uit de koker van POTUS (President of the United States of America) komt.
Met zijn bizarre keuzes en zijn overschatting van eigen macht en invloed. Als er iemand een opgeblazen zelfbeeld heeft is het Donald Trump wel. Een muur om Amerika en Amerika op de eerste plaats. Met zijn beslissing om kinderen van illegalen van hun ouders te scheiden bereikte hij echter de limiet van verdraagzaamheid, zelfs onder Republikeinen. Gelukkig tekende hij onlangs het decreet met als narratief dat de Democraten nu eenmaal de schuld van alles zijn en dat hij, Trump, dus maar genade voor recht moet laten gelden. Ik weet niet of iemand er werkelijk in gelooft, maar daar gaat het hier allang niet meer om.
Het echte gesprek over Trump wordt vermeden. In gezinnen, kerkfamilies en vriendenkringen. Iedereen is bang voor conflicten. Zowel radicaal rechts als links laten geen enkele ruimte voor nuance. De polarisatie is enorm en schrikbarend.
Daarom wordt In de kerken om verdraagzaamheid gevraagd. De scheidslijn voor of tegen Trump (zoals bijvoorbeeld het immigrantenprobleem, de wapenwet, ziekenkostenverzekering enz.) loopt midden door de kerken heen. De meesten schamen zich voor het optreden van Trump maar willen ondanks dat naar het beleid kijken, niet naar de persoon. Vandaar de nadruk op verzoenend en verdraagzaam optreden.
Afval
De milieuproblematiek begint maar langzaam door te dringen tot de gemiddelde Amerikaan. Net wat langzamer dan in Nederland. Men is daar nu op het niveau dat men denkt, zolang al het afval gerecycled wordt het probleem is opgelost.
Maar de torenhoge afvalberg verminderen door minder weg te gooien is nog niet echt in beeld. Wie iedere maaltijd buiten de deur eet of laat bezorgen, zoals veel Amerikanen doen, verzamelt een berg bekers, bakjes en plastic bestek waar je van rilt. Koffie komt zelden in een kopje. Van de overheid moet er op iedere kartonnen beker een plastic deksel (om brandwonden te voorkomen). Alles wat je koud kunt drinken komt met een rietje. Alle sandwiches, alle wraps, alle salades komen in bakjes, plastic of karton. Bij alles wordt papieren servetjes geleverd. Als redelijk bewuste afvalverminderende consumenten rilden echtgenoot en ik van de verspilling, maar ontkwamen er niet aan af en toe. We zagen wel minder plastic flesjes en meer mensen met eigen bekers en flessen.
Zoetigheid
Voor iemand met diabetes is het speuren geblazen naar voeding die niet vol zit met suikers. Standaard brood bijvoorbeeld is zoeter dan in Nederland. Bij Italiaanse winkels vind ik brood dat niet gezoet is en lekker stevig. Het is even zoeken, maar ook ongesuikerde pindakaas en light jam is verkrijgbaar. In de ochtend eet ik muesli met yoghurt. Dat is moeilijker. De echte muesli is onbetaalbaar en alle andere ontbijtgranen zijn gezoet. Gewone havermoutvlokken voldoen echter ook. Met haverzemelen en wat noten een goede vervanging van muesli. De yoghurt is meestal Griekse yoghurt wanneer je ongezoete wil. Erg dik, dus wat verdunnen met melk of wat jus d’orange. Ik vind een bescheiden koekje bij de koffie lekker. Thuis meestal een digestive of zo. Die zijn in de VS ook te koop, gelukkig. De ‘echte’ koeken zijn zeer verleidelijk, maar beter te mijden.
Taarten en gebak zijn verrukkelijk en de porties gigantisch. Af en toe lieten we ons verleiden en deelden zo’n bom….Met een schoonvader die iedere avond ijs eet als toetje met daarop een lading chocola, vind ik dat ik het aardig heb doorstaan. Ook dankzij het voortreffelijke (mar dure) aanbod van groente en fruit. Niet aangekomen. Nu nog de driemaandelijkse controle voor het suikergehalte in mijn bloed.
Het Grote Voetbaltoernooi is begonnen en echtgenoot mist daar liever geen wedstrijd van. Vaak is het tijdstip onaangenaam vroeg (we zijn nog in Boston VS), maar vandaag zijn er drie wedstrijden te bekijken. Eentje kijken we in the North End, zeg maar Klein Italie, mijn favoriete buurt in Boston. Er wordt Italiaans gesproken door de vele oudere mensen die er rondlopen en nog steeds wonen, sommigen nog (klein)kinderen van eerste immigranten. De huizen zijn van rode baksteen, de restaurantjes allemaal Italiaans en je kunt er koffie krijgen in kopjes en de koffie smaakt goed! Om over de gebakjes maar te zwijgen.
Cafe Dello Sport in the North End, Boston
Dit jaar ontmoeten we een serveerster die uit België blijkt te komen en zowel Nederlands als Frans spreekt. Vandaag is ze vrij en zit met haar broer voor het grote scherm met de Belgische vlag, gespannen te kijken naar de wedstrijd. We steunen haar en echtgenoot heft We are the Champions aan met de Belgen na de overwinning. We zijn tenslotte family zegt de serveerster.
Ons verblijf in Amerika staat dit keer in het teken van Rags en Riches. (From Rags to riches: Letterlijk van ‘vodden tot rijkdom’. Uitdrukking gebruikt om aan te duiden dat je in de VS door hard werken kon opklimmen van een arme sloeber tot iemand van betekenis). Van ghetto Brownsville in New York naar yuppie Boston, van Hyatt Regency in Atlanta, GA, naar de studenten-dorms (slaapzalen) op de campus van Wheaton College in Wheaton, een voorstad van Chigago.
Slaapkamer van studenten in de ‘dorm’ op Wheaton College. Nu ons verblijf
Ik krijg een soort doorsnee te zien van de Amerikaanse maatschappij in een hele korte tijd. Van links georiënteerde, veelal Trump hatende democraten, (mijn schoonfamilie) tot rechtse, naar Trump-steun geneigde republikeinen. Van de achterbuurten van New York met bijna uitsluitend zwarte bewoners, tot de chique, voor de rijke elite ontwikkelde, havenwijken van Boston; van de straten van Atlanta met torenhoge hotels en kantoorpanden en talloze daklozen en bedelaars die er naast leven, tot de studentencampus van Wheaton College met de tijdelijke bewoners van een aantal gereformeerde kerken, in vergadering bijeen. Wat een boeiende tocht.
Downtown AtlantaEen van de weinige vroeg 20e eeuwse gebouwen die nog niet afgebroken zijn.Gezicht vanuit het zwembad bij het hotel in Atlanta
Zwart en blank
Je kunt in Amerika steenrijk worden vanuit het niets. Maar Amerika blijft voor mij het land van het juist vlak naast elkaar bestaan van de vodden en de rijkdom. Het contrast is zo groot, met name in de grote steden. In Atlanta maakte ik een lange wandeling. Om aan de veilige kant te blijven ben ik niet ver afgedwaald van de lange rechte weg waar ons hotel aan staat. Maar die weg is eindeloos lang. Met aan beide zijden fantastische wolkenkrabbers, met ervoor of ernaast kleine parkjes met daarin kunstzinnige sculpturen, (waarschijnlijk verplicht als je een bouwvergunning krijgt). Flitsend gekleed, gehaast kantoorpersoneel passeert me links en rechts, op weg naar hun lunch in de vele restaurantjes en eettentjes aan beide kanten van de straat. En op muurtjes langs de trottoirs de dakloze (meest zwarte), vervuilde zwervers. Slapend, of voor zich uit starend, lusteloos zuigend aan een rietje dat uit een Dunkin Donut beker steekt. Een van de goedkoopste tenten voor koffie. Men bedelt niet. Op een bordje langs de kant staat dat het verboden is. Als ik het hotel later binnenstap valt het me weer op dat al het personeel Afro-Amerikaans is. Alsof de oude tijden van de slavernij herleven. Dat is overdreven, ik weet het, maar ergens schuurt het.
Mensen zien en waarderen
We vliegen van Atlanta naar Chigago en ook op de vliegvelden zie ik het: bijna uitsluitend zwart personeel. Zoals dat trouwens ook in Nederland steeds meer het geval is, mensen van allochtone afkomst die de minste baantjes vervullen. Er is niets mis met het werk, maar de tweedeling van blank en gekleurd stoort me. Ik nam me een tijd geleden al voor de moeite te nemen om mensen waar dan ook, in welke functie dan ook, te zien. Dank je wel te zeggen voor het schoonmaken van de toiletten en vloeren en trappen. Het helpt mij om me minder een misbruiker te voelen van andermans armoede en onvermogen om op een leukere manier in hun onderhoud te voorzien. En het geeft hen waardigheid. Het werk dat ze doen telt. Maar wat te doen met alle zwervers? Antoine Bodar blijkt een zak met euro’s mee te nemen als hij in Rome wandelt. Toch wat meer papieren dollars pinnen.
Noord en zuid
Die middag is de opening van een landelijke vergadering van de P(resbyteriaanse) C(hurch) A(America) kerken. Men start met een dienst waar 3000 (!) mensen bij aanwezig zijn, in een enorme zaal in het hotel. Een van de toespraken wordt gehouden door een zeer charismatische (etnisch) Koreaanse professor in de sociologie. Tweede generatie, dus volledig Amerikaan. Hij heeft veel humor en spreekt over eenheid in verscheidenheid, het aanvaarden van elkaar. Ook de ontmoeting tussen Kim Jong-un en Trump komt ter sprake. Namen worden niet genoemd maar dat hij menselijkerwijs gesproken bepaald geen fan van noch Trump noch de Noord Koreaanse leider is, is duidelijk. Hij noemt echter nadrukkelijk de beperking van wat wij als mensen zien. Dat er ook een wijdere blik is, die de werking van God durft zien, door alles heen. Niemand wil valse verwachtingen wekken. Maar hoop is altijd aanwezig, zegt hij. De diepe pijn en bitterheid die alle oudere Koreaanse generaties met zich meedragen (er is zelfs een woord voor: ‘Han’, ik schreef er eerder over) de vele gebeden, zou God door deze falende leiders misschien toch een wonder kunnen doen plaatsvinden? Dat was de teneur van zijn benadering.
Ook hier: vodden en rijkdom. Het verarmde, hongerende Noord Korea en het rijke Zuid Korea en Amerika. Naast elkaar en vijanden. Mijn gebed is dat er een mate van vrede mag komen. Niet ter meerdere glorie van de leiders, maar voor het arme, lijdende volk van Noord-Korea.
Nu zijn we dus beland in Wheaton. Bij een kleinere kerkelijke vergadering. Met een stuk minder luxe. De overgang was even wennen.
Harvard Universiteit in Cambridge ,VS, heeft een prachtig nieuw gebouw neergezet waarin alle kunstbezit nu verzameld is, Harvard Art Museum. We bezochten het onlangs en genoten. De collectie is opgedeeld in zalen die de naam dragen van de weldoeners die de kunst aan het museum schonken. Niet zo maar een schilderij hier of daar, nee, hele zalen vol met oude kunst, moderne kunst, expressionisten, impressionisten, pre-Rafaelieten, Middeleeuwse kunst, Grieks, Romeins enzovoort. Alles komt uit privé-bezit en is nagelaten aan Harvard. Niet nodig om te vermelden dat Harvard een van de rijkste universiteiten van de wereld is.
Robert Smullyan Sloan – Negro soldierThomas Eakins – Miss Alice KurtzMary Cassatt – Woman on a striped sofa with dog
Deze portretten trokken mijn aandacht. Het eerste, van Robert Smullyan Sloan (1915-2013 Boston) is een portret uit de jaren veertig van de vorige eeuw. De afbeelding is van een zwarte Amerikaanse soldaat. Hij draagt volgens de informatie een onderscheiding voor goed gedrag en een die aangeeft dat hij heeft deelgenomen aan de strijd in de tweede W.O. in Europa en Afrika. De titel is echter Negersoldaat. Niet wat hij deed, niets over moed en inzet, maar tot welk ras hij behoort beschrijft hem. In de achtergrond zie je de gebouwen van Harlem, de zwarte achterbuurt van New York, waar het leven vaak uitzichtloos was en is. De Afro-Amerikaanse soldaten werden (en worden) in het leger gediscrimineerd en bij thuiskomst hadden ze weinig vooruitzicht omdat ze ook daar weer werden geconfronteerd met racisme. Op het eerste gezicht zie je een prachtig geschilderd portret, maar met de achtergrondinformatie krijgt het een enigszins grimmige lading. Deze moedige man, met zijn mooie outfit en warme, ernstige ogen zal straks weinig toekomst hebben in het racistische Amerika van de jaren veertig en vijftig.
Hoe anders is het leven voor de vrouw in het portret van Miss Alice Kurtz, dochter van een bankier uit Philadelphia. Geschilderd door Thomas Eakins (1844 -1916). Dit meisje heeft andere beperkingen. In haar tijd waren de rollen voor man en vrouw strikt omschreven, zeker voor dochters van de welgestelden. Eakins wijkt af van de traditionele wijze van het weergeven van vrouwen in dat hij niet idealiseert en zich niet in de eerste plaats richt op schoonheid maar op haar innerlijk. Ze kijkt dromerig en niet heel gelukkig. Je hebt het idee dat je kunt voelen wat haar stemming is. Haar vader echter was niet blij met het portret en zette het op zolder nadat het af was. Hij vond het te levensecht en niet complimenteus.
Het derde portret spreekt me aan omdat het zo speels en vrolijk is. De interactie tussen de vrouw en het hondje is zo ontspannen en zonder spanning. Ze heeft simpel plezier in de interactie met het dier. Het is een schilderij van Mary Cassatt (1844-1926), een Amerikaanse die naar Parijs vertrok en tijdgenoot was van de impressionisten, zoals Degas. Dit portret, Woman on a striped sofa with a Dog, is nog in de klassieke traditie. Aanvankelijk probeerde ze geaccepteerd te worden door de Salon. Later schilderde ze in de impressionistische stijl als een van de weinige vrouwen. Meestal moeders en kinderen. Ietwat sentimenteel, maar wel heel treffend.
Amerikaanse scholen hebben een lange traditie van het organiseren van reünies. Iedere school, of het nu om de basis-, of de middelbare school gaat of om opleidingen die daarop volgen als universiteit of HBO, overal worden reünies gehouden, meestal tijdens de afstudeerceremonies van jongerejaars. En hoe langer geleden het afstuderen, des te uitgebreider de reünies. Op Harvard wordt de 25e reünie het meest uitgebreid gevierd.
25 jaar geleden maakte ik die mee van echtgenoot. In Cambridge, VS. De hele week was gevuld met een programma van lezingen, workshops, concerten en optredens en niet te vergeten: overvloedige lunches en diners, opgediend in grote tenten. Strak georganiseerd voor de meer dan 1500 afgestudeerden en aanhang. Een herinnering die me is bijgebleven is de eindeloze stoet bussen die ons naar het concertgebouw in Boston brachten om daar een concert bij te wonen. Het verkeer werd stil gelegd om de bussen te laten passeren. Mijn moment van bescheiden en gedeelde roem…Er werd nog net niet naar ons gezwaaid.
Ditmaal is de 50e reünie gaande. De leeftijd van de deelnemers is uiteraard een stuk hoger dan 25 jaar geleden maar er is nog steeds een behoorlijk grote groep komen opdagen. Allemaal grijs geworden en door het leven getekend. Het is fantastisch om dan mensen gade te slaan die elkaar opeens weer herkennen. Echtgenoot ontmoette vandaag bijvoorbeeld twee vrouwen met wie hij niet alleen aan de universiteit studeerde maar ook mee op de basisschool had gezeten. En een aantal mannen met wie hij in het voetbalteam had gespeeld.
Voetbalmaatjes uit de jaren zestig
Memorial
Vandaag stond een herdenkingsdienst op het programma. Ook een traditie van deze groep alumni. Ieder vijf jaar wordt een samenkomst belegd waarin de overledenen van de jaren daarvoor worden herdacht. Zeer indrukwekkend. In de Harvard Memorial Church kwamen we samen en luisterden naar gebeden en een schriftlezing uit Jesaja 61. De namen van de overledenen werden een voor een voorgelezen door aanwezigen en aansluitend luidde de kerkklok en werd er een aantal minuten stilte gehouden. (Natuurlijk gingen er twee telefoons af, juist tijdens die stilte…)
Harvard Memorial Church
Gedichten en gebeden
Een van de voorgelezen gedichten dat me ontroerde was het onderstaande:
We Remember Them by Sylvan Kamens & Rabbi Jack Riemer
At the rising sun and at its going down; We remember them. At the blowing of the wind and in the chill of winter; We remember them. At the opening of the buds and in the rebirth of spring; We remember them. At the blueness of the skies and in the warmth of summer; We remember them. At the rustling of the leaves and in the beauty of the autumn; We remember them. At the beginning of the year and when it ends; We remember them. As long as we live, they too will live, for they are now a part of us as We remember them.
When we are weary and in need of strength; We remember them. When we are lost and sick at heart; We remember them. When we have decisions that are difficult to make; We remember them. When we have joy we crave to share; We remember them. When we have achievements that are based on theirs; We remember them. For as long as we live, they too will live, for they are now a part of us as, We remember them.
Vervolgens werd een Kaddisj Yatom (Joods gebed voor de doden) gelezen. Joodse mannen (ongeveer 20% van de aanwezigen) haalden hun keppel uit hun binnenzak, zette die op en baden hardop mee. Mijn buurman eveneens. Een wat verdrietige man die me eerder al vertelde dat zijn goede vrienden onder zijn jaargenoten al overleden waren. Later las ik wat na over wat Kaddisj is eigenlijk. Opvallend is dat er in het gebed voor overledenen niet gesproken wordt over doden. God is immers een God van de levenden? Voor Hem is niemand dood. Kaddisj bidden is Zijn grote Naam prijzen.
Kaddisj
Moge zijn grote naam verheven en geheiligd worden in de wereld die hij geschapen heeft naar zijn wil. Moge zijn koninkrijk erkend worden in uw leven en in uw dagen en in het leven van het gehele huis van Israël, weldra en spoedig. Zegt nu: Amen
Moge zijn grote naam gezegend zijn nu en voor altijd. Gezegend, geprezen, gevierd, en hoog en hoger steeds verheven Verheerlijkt, gehuldigd en bejubeld worde de naam van de Heilige, gezegend zij hij hoog boven iedere zegening, elk lied, lof en troost die op de wereld gezegd wordt. Zegt nu: Amen
Moge er veel vrede uit de hemel komen en leven! Over ons en over heel Israël. Zegt nu: Amen
Hij die vrede maakt in zijn hoge sferen, zal ook vrede maken voor ons en voor geheel Israël Zegt nu: Amen
Hier een filmpje waar een Rabbi het Kaddisj uitzingt tijdens de herdenking van de terroristenaanval in New York, in 2001
Voorbeeld ter navolging
Een overheersende gedachte na deze ervaring was bij mij dat we in Nederland, in de kringen waarin ik opgroeide, een schreeuwend gebrek hebben aan rituelen om onze geliefde doden te gedenken. Het gemis te benoemen. Het lezen van het gedicht “We remember them” bracht tranen in mijn ogen. Ik herinner me mijn geliefden ook! Als de zon schijnt en als het regent, als ik bezig ben in de tuin en als ik in de natuur wandel. Als ik lees en als ik schrijf. Vooral als ik schrijf. En ik prijs God ook voor al het moois dat ze in mijn leven brachten. Voor de herinneringen, de uitdagingen die hun karakters soms meebrachten. Voor hun lach en hun humor. Voor de pijn die ze deelden met me.
Hoe mooi zou het zijn om vormen te vinden (er zijn er al veel) om die gedachtenis een keer in de zoveel tijd uit te spreken. Als ik hier ben gaan we altijd naar het graf van mijn schoonmoeder, met mijn schoonvader. We leggen bloemen neer en praten over wie ze was, wat ze voor ons betekende. Dat is goed voor ons, maar ook zo goed voor mijn schoonvader die haar pijnlijk mist. Haar noemen is heilzaam. Maar ik ga zelden naar het graf van mijn eigen moeder. Het gaat er niet om dat ik geloof dat ze daar nog is natuurlijk. Het gaat om een vorm, een punt waar je even de focus op die persoon richt en de gedachtenis aan zijn of haar leven eert.
